XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoa

Testuingurua

Acheul-kulturako haizkorak ere ez dira abaro berdinean kausitu; baina aurkitu diren hirurak Riss-Wûrm izozteartekoak dira: klima epelekoak, bada.

Epelte honek ehun mila urte inguru iraun zuen (180.000. urtetik 80.000.eraino) guti gorabehera.

Haizkora ahobakarra Nafarroako Irunberrin aurkitua da .

J.M. Barandiaranek aurkitu zuen biahodun haizkora bat Gasteiz ondoko Haitzabalen.

Beste haizkora biaurpegia J.M. Martinez de Agirrek topatu zuen Trebiño-ko hegoan.

Lur gainean egon zen eta ehun mila urte inguru omen ditu.

Barandiaranek Haitzabalen aurkituaren antzekoa da.

Levallois-teknikaz egindako laminak ere kausitu ditu toki berean.

Suharrizkoak dira hauk ere.

ARKEGIZAKI PREJAKINTSUA

Arkegizaki garaia jaiorik zegoen duela seirehun mila urte gutienez; orduan bizi ziren gizonen hezurdurak aurkitu bait dira, zihur gaude honetan.

Ezagutzen den hurrengo katebegi zihurra jakintsu mailako paleogizakia da; baina ezagutzen den paleogizakirik zaharrena laurogei milagarren urtekoa da.

Beraz, ezagutzen den arkegizakirik zaharrenetik kausitu den paleogizakirik zaharrenera bostehun mila urtetako bitartea dago.

Baina paleogizakiak 1450 zmampsup3; garun barnera du bataz beste; banakaren batzuk 1600 zmampsup3; gainera.

Bestalde, jakintsu mailakoa izateko 1300 zmampsup3; garun barnera aski dela irakasten du zientziak.

Antropologariek Moustier kulturarekin ekartzen dute paleogizakia; baina Moustier kultura haizkol-kulturarekin (Acheul-kultura) eta harri ezpal kulturarekin (Levallois kultura) loturik dago.

Ez da hausturarik nabari batetik bestera, jarraipen argia baizik.

Beraz, arkegizaki guztiak prejakintsu abizenaz deitzea ausardiatzat har badaiteke ere, 1300 zmampsup3; garun barnera lorturik edo ia lorturik zutenak eta kultura hain ederra sortu zutenak prejakintsu abizenaz deitzea ez da ausardia.

Hirurehun mila urte ingurutik paleogizaki katebegia sortu arteino bizi izan zen arkegizaki eboluziotua, bada prejakintsu mailara heldurik zegoen, noski.

Hezurdura zihurrik aurkitu ez den arren, Mundu Zaharrean zehar utzi dituen lanabesek horixe adierazten digute.

Eta, esate baterako, Ekialde Hurbilean utzi dituenak aztertu ondoren, guztiek onartzen dute kultura hura lora-arazi zuen biziduna benetan pre-jakintsu mailakoa izan zela gutienez.

Lanabes-alorrean zientziak egin zituen deskubrimenduek beharturik, Piltdown-go gizonaren, Swanscombe-ko arkegizakiaren eta Fontechevade-ko (Angulema, Frantzia) paleogizakiaren aurkikundeek akuilaturik eta preiritziek eraginik asmatu zuten prehistorigile antieboluzionista batzuk homo presapiens-aren hipotesia; alegia, ez arkegizakiaz, ez paleogizakiaz zerikusirik ez duen giza arraza berezia bizi izan zela Europan.

Presapiens abizenaz bataiatua izan zen eta, Cro-Magnon arraza izatera iritsi zenean, sapiens izatea lortu zuen.

Egun hipotesi hau bazterturik eta desohoraturik dago, batez ere zientziak, fluor teknikaren laguntzaz, Piltdown-go gizonaren engainioa desestali zuenetik.

Zientziak lanabesgintzaren eboluzioa konprobatzea lortu duen bezala uste dugu arkegizakiaren garun barneraren eta kaskezurraren eboluzioa ere zehatz frogatzea lortuko duela, burezurren deskubrimendu berrien laguntzaz.